تاریخچه مختصری از شهر مشهد: از کجا شروع شد؟

در این مطلب یک تاریخچه مختصر شامل شروع داستان شهر مقدس مشهد، معنی نام مشهد، بررسی تاریخچه ای از شهر مشهد، مشهد بعد از خراسان و نکات جالب دیگر ارائه خواهیم داد که قطعا بسیار جذاب است. در واقع بهتر است قبل از سفر به شهر زیبای مشهد، با تاریچه آن آشنایی داشته باشید تا سفر لذت بخش تری را تجربه نمایید.

با اطلاع از تاریخچه مشهد نیز، سفر به این شهر، برایتان رنگ و بوی بهتری پیدا خواهد کرد؛ بنابراین بهتر است قبل از رزرو هتل، با شهر مقصد خود آشنایی بیشتری پیدا کنید. یکی از بهترین هتل‌ها برای اقامت، هتل اترک مشهد است که فاصله بسیار کمی با جاذبه‌های تاریخی و مذهبی شهر دارد. با ما همراه باشید تا با سفری هیجان‌انگیز، به تاریخ مشهد سفر کنیم و با سرگذشت این شهر مذهبی و توریستی، آشنا شویم.

داستان مشهد، از کجا شروع شد؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید، قدیمی‌ترین آثار تاریخی کشف شده از استان خراسان، مربوط به حدود 800 هزار سال پیش است. این آثار، در نزدیکی رودخانه معروف کشف رود مشهد، در پی کندوکاری‌های باستان‌شناسی، پیدا شده‌اند.

با این کشف بزرگ تاریخی، مشخص شد که مشهد، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای تمدنی دنیا به‌شمار می‌رود. این شهر، در حال حاضر، مرکز استان خراسان است. استانی که در گذشته، خیلی بیشتر از مساحت کنونی را به خود اختصاص داده بود و اندازه‌ای شبیه به کشورهای بزرگ کنونی را داشت.

اصطلاح خراسان بزرگ، نامی است که به محدوده وسیعی از کشورهای ترکمنستان کنونی، ازبکستان، افغانستان و استان‌های خراسان ایران داده می‌شد؛ به‌همین دلیل، تاریخچه مشهد، با تاریخ این منطقه وسیع، پیوند خورده است. به‌طورکلی می‌توان داستان شکل‌گیری شهر مشهد را از زمانی بررسی کرد که تاریخ‌نویسان درباره استان خراسان نوشته‌اند؛ زیرا این استان، در دوره‌های مختلف تاریخ، مرکز علم و فرهنگ ایران بوده است.

معنی واژه مشهد

یکی از نکات بسیار جالب در بررسی تاریخچه مشهد، ارتباط نام‌گذاری آن با وقایع تاریخی است. در سال 203 هجری قمری، یکی از شخصیت‌های بسیار مهم جهان اسلام، یعنی امام علی‌ابن‌موسی‌الرضا (امام هشتم شیعیان) در قریه سناباد مشهد، به‌خاک سپرده شد؛ به همین دلیل، نام مشهدالرضا (محل شهادت رضا) روی این شهر گذاشته شد.

مشهد در آن زمان، تنها شامل چند قریه بسیار بزرگ می‌شد که در نزدیکی هم قرار گرفته بودند. از جمله این قریه‌ها، می‌توان به سناباد و نوغان اشاره کرد. در حال حاضر، این مناطق، مهم‌ترین محله‌های شهر مشهد هستند.

تاریخچه مختصر از مشهد

برای بررسی تاریخچه مشهد، بهتر است ابتدا از دوران قبل از ورود اسلام شروع کنیم؛ زمانی که این شهر در قلب خراسان بزرگ قرار داشت و پادشاهی‌های مختلفی را تجربه می‌کرد. نام خراسان، از زمان سلطنت ساسانیان در کتب تاریخی وجود دارد. نخستین شخصی که از این اسم استفاده کرده است، انوشیروان بوده است که این منطقه را یکی از چهار ناحیه مهم ایران عنوان کرده بود.

این تقسیم‌بندی برای مدیریت بهتر کشور صورت گرفت. در آن زمان انوشیروان، ایران را به چهار ناحیه شمال (اپاختر)، جنوب (نیمروز)، غرب (خوربران) و شرق (خوراسان یا خراسان) تقسیم کرد. با این کار، اسم خراسان برای اولین بار، مورداستفاده قرار گرفت. پس از آن، پادشاهی‌های مختلف بر این سرزمین حکومت کردند تا زمانی که اسلام، به فلات ایران وارد شد و تاریخ این منطقه را دچار تغییرات گسترده‌ای کرد.

خراسان بعد از اسلام

تاریخچه مشهد بعد از اسلام، بسیار پرفراز و نشیب است. اولین خلیفه دوران اسلامی که اقدام به تصرف خراسان کرد، عثمان خلیفه سوم مسلمانان بود. در آن زمان، خراسان به دست مسلمانان افتاد و با گذشت زمان، بین حاکمان عرب دست به دست می‌شد. صدها سال گذشت تا اینکه با ورود هوشمندانه وزرای ایرانی به عرصه سیاست و نفوذ به دربار اعراب، دربار هارون‌الرشید خلیفه عباسی، متعلق به ایرانیان شد. در زمان هارون‌الرشید، ایرانیان در مشهد، نفوذ بسیار بالایی در امور حکومتی داشتند و بسیاری از فعالیت‌های اداری و تجاری حکومت بر عهده آنان بود. این نفوذ تا زمان مأمون ادامه داشت و گسترده‌تر شد. با مرگ مأمون، حکومت‌های محلی همچون طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان قدرت گرفتند؛ اما همچنان شهرهای مرو، توس (در نزدیکی مشهد کنونی) و بلخ، جزو مهم‌ترین شهرهای کشور بودند.

پس از این دوران چندصدساله، با حمله مغول، ضربات سختی به تمدن مشهد وارد شد و تاریخچه مشهد، دچار تغییرات جدی شد. توس که در نزدیکی مشهد کنونی بود، ویران شد و در سال‌های آینده، مجدداً بازسازی گردید. با ورود مغولان، حکومت ایلخانان آغاز شد و پس از آن، تیموریان حکومت را به‌دست گرفتند. با گذشت زمان، مشهد بین شاهان صفوی دست به دست شد، تا زمانی که نادرشاه افشار، این شهر بزرگ را پایتخت خود قرار داد. در حال حاضر، آرامگاه نادرشاه در نزدیکی حرم قرار دارد. یکی از هتل‌های نزدیک به این آرامگاه، هتل پردیسان مشهد است که دسترسی بسیار راحتی به جاهای دیدنی شهر دارد.

پس از سلسله افشاریه، زندیه بر روی کار آمدند و با قدرت گرفتن قاجار، همچنان مشهد، به‌عنوان قلب تپنده ایران، محل رفت‌و‌آمد بسیاری از زائران از سراسر دنیا بود.

مشهد در دوران معاصر

شاید بتوان دوران قاجار را آغاز عصر معاصر مشهد دانست. در تاریخچه مشهد کنونی، قاجاریان نقش مهمی را ایفا کردند؛ زیرا بخش‌های مهمی از استان خراسان بزرگ، توسط حکومت‌های نالایق قاجار از ایران جدا شد. از جمله آثار تاریخی مشهد متعلق به دوره قاجار، می‌توان به خانه ملک و خانه داروغه اشاره کرد. پس از قاجار، در زمان رضاشاه، استان خراسان به‌عنوان نهمین استان کشور، شناخته شد و رسمیت گرفت. در زمان شاهان پهلوی، مشهد، مرکز اعتراضات و برنامه‌های مذهبی بود و به اجرای برخی از سیاست‌های دولتی، روی خوش نشان نمی‌داد. وقایع مسجد گوهرشاد، یکی از اتفاقات بسیار مهم در تاریخ مشهد است که یادآور آن دوران است.

با وقوع انقلاب اسلامی، به دلیل اینکه مشهد، یکی از مهم‌ترین شهرهای جهان اسلام محسوب می‌شود، اهمیت دوچندانی پیدا کرد. در طی این سالها، توسعه شهر مشهد و رونق گردشگری، هرساله با شدت بیشتری دنبال شد و در حال حاضر، این شهر، هر ساله میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر است.

در سال 83 هجری شمسی، براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، استان خراسان، به سه استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی، تقسیم شد. براین اساس، مشهد، مرکز استان خراسان رضوی تعیین شد. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های دولت پس از انقلاب، توجه به برنامه‌های گردشگری و رونق هتل‌داری در این شهر بود. همین سیاست سبب شد که مشهد، به شهر هتل‌ها تبدیل شود؛ شهری که بیشترین تعداد هتل در کشور را به خود اختصاص داده است.

جاذبه‌های تاریخی مشهد

با آگاهی از تاریخ طولانی مشهد، شاید برایتان جالب باشد که سری به جاذبه‌های تاریخی این شهر بزنید. از جمله جذاب‌ترین جاذبه‌های تاریخی مشهد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حرم امام رضا
• خانه توکلی
• خانه داروغه
• آرامگاه نادرشاه افشار
• آرامگاه خواجه ربیع
• خانه داروغه
• بقعه هارونیه
• آرامگاه فردوسی
• مسجد گوهرشاد
• بازار رضا مشهد
• برج رادکان
• خانه ملک
• چهارطاقی بازه هوره

نتیجه گیری

با مرور تاریخچه مشهد، می‌توان دریافت که این شهر زیبا و بزرگ، از دل هزاران سال، همواره در مرکز توجه ایرانیان بوده است. شاید بتوان گفت، حرم امام رضا، بیشترین تأثیر را در توسعه و رونق مشهد داشته است؛ اما این موضوع، تاریخ چندهزار ساله این شهر را کمرنگ نمی‌کند.

شما هموطنان عزیز هم اگر نظر یا منبعی درباره تاریخچه و گذشته دیرینه شهر مشهد دارید با ما در میان بگذارید خوشحال خواهیم شد.